Lucas Soares: "Wat betekent het om vandaag de dag mens te zijn, nu we één stap verwijderd zijn van het cyborg-tijdperk?

Zolang hij zich kan herinneren, heeft Lucas Soares zich afgevraagd wat de oorsprong van de dingen is: van de natuur, van de hemel, van de mensheid. En hij groeide op tussen denkers. Hij was de neef van Nicolás Casullo en Ana Amado en de zoon van journalist Norberto Soares . Zijn jeugd bracht hij door tussen bibliotheken, dia's, ideeën en draaimolens. Om die reden is filosofie voor hem gebaseerd op verwondering en daarin speelt de figuur van het kind een prominente rol: “in sommige filosofische standpunten zoals die van Heraclitus, Nietzsche en Deleuze is de kindertijd als een metafoor voor die oeroude vreemdheid die filosofisch onderzoek aanwakkert, voor de vrijheid en straffeloosheid om gevestigde waarden in twijfel te trekken, en ook als een symbool van het filosofische (en artistieke) spel van het creëren en herscheppen van betekenissen”, zegt hij in een interview met Ñ over zijn nieuwe boek What is this thing called philosophy? (Redacteuren van de 21e eeuw). "Door filosofisch te denken, herontdekken we dat vragende, denaturaliserende en creatieve perspectief dat kenmerkend is voor de kindertijd. Filosofie gaat over leren luisteren en die kinderlijke stem die constant 'de wereld vraagt ​​waarom en waarvoor' serieuzer nemen", aldus Soares.

Wat is filosofie en waarom is het belangrijk?, vraagt ​​het boek zich af. Het antwoord zou kunnen zijn dat lezen ons, in een wereld waarin gedachten met de snelheid van TikTok of X gaan, uitnodigt om even stil te staan ​​en na te denken, om onze prestaties even opzij te zetten en buiten de gebaande paden te treden. Lucas Soares is hoogleraar oude filosofie, schrijver en dichter. In dit boek behandelt hij verschillende definities van filosofie: van Socrates tot Descartes, Kant, Nietzsche, Heidegger, Foucault en Deleuze , om er een paar te noemen. Maar het doet dat vanuit een persoonlijk perspectief, door lezers uit te nodigen om te lezen en door de liefde voor kennis en de kracht van twijfel als zoekmachine aan te moedigen.

–Kunt u de zin “Filosofisch denken is, in zekere zin, het resultaat van een geleidelijke verdieping van onze meest directe en eenvoudige wonderen” uitleggen?

–In zekere zin is datgene wat we in de grote filosofische teksten vastgelegd zien, de conceptuele vertaling van onze meest fundamentele verbijsteringen, die welke ons gewoonlijk doen verwonderen en die ons van onze geboorte tot onze dood achtervolgen, zoals bijvoorbeeld waarom er dingen zijn en niet, beter gezegd, niets. De reeks die op het filosofische onderzoek volgt, begint met een eerste verwondering die, door het bewustmaken van de behoefte aan een reactie op vervreemding, het verlangen aanwakkert om de knoop waaruit filosofie bestaat, te ontwarren. Vanuit dit gezichtspunt kan het worden begrepen als een progressieve verfijning van de verwondering, waarvan de boog zich uitstrekt van de eenvoudigste dingen naar dingen van grotere complexiteit. Inzicht in filosofie als een voortgang in verwarring, een van de hoofdstukken van het boek, houdt in dat het ernaar streeft om geleidelijk, in concentrische cirkels, onze meest fundamentele verwarringen te onderzoeken om voorlopige antwoorden te vinden of ze op zijn minst een beetje beter te kunnen begrijpen.

–In die zin is de kindertijd fundamenteel in het bewonderen van de wereld, omdat het de eerste keer is dat je de wereld ziet.

–Ja, en in feite speelt de kinderfiguur een prominente rol in sommige filosofische standpunten, zoals die van Heraclitus, Nietzsche en Deleuze , onder anderen. De kindertijd als metafoor voor die oeroude vreemdheid die filosofische vragen oproept, voor de vrijheid en straffeloosheid om gevestigde waarden in twijfel te trekken, en ook als symbool voor het filosofische (en artistieke) spel van het creëren en hercreëren van betekenissen. Door filosofisch na te denken, herontdekken we het onderzoekende, denaturaliserende en creatieve perspectief dat kenmerkend is voor de kindertijd. In de filosofie gaat het erom te leren luisteren en de kinderlijke stem die altijd maar "de wereld vraagt ​​waarom en waarom", serieuzer te nemen.

–Hoe kan het concept van ambachtelijk denken worden verklaard?

–Er zit een fundamenteel mechanisch, geautomatiseerd en versneld gebaar in de manier waarop gedachten worden uitgedrukt in ons hypertechnologische tijdperk, een gebaar dat onze geest verandert in een scherm waarop door algoritmes geschreven inhoud ongecontroleerd stroomt. Metaforisch gesproken, in tegenstelling tot deze 'industriële' manier van denken, begrijp ik in het boek filosofie als een 'handgemaakte' manier van denken, langzaam, niet-geserialiseerd, die kritisch vooruitgaat door achteruit te gaan, dat wil zeggen, voortdurend het pad van zijn onderzoek bewandelt en terugkeert, onder een nieuwe rijpingstijd voor zijn vragen en antwoorden. In die zin zou filosoferen zijn alsof je een analytisch anker uitgooit in de zee van machinaal denken waarin we zijn gezonken. Het zou de mogelijkheid openen om na te denken over vertraging, wat ons onder andere in staat stelt om te peilen in hoeverre algoritmes voor kunstmatige intelligentie en chats ons dagelijks leven dicteren. Wat betekent het om permanent geboeid en geïnterpreteerd te worden door dit industriële denken?

De mogelijke antwoorden op deze vraag kunnen niet vanuit datzelfde type denken gegeven worden. Wanneer we filosofie als een vorm van denken begrijpen, zien we ook hoe dit vakgebied te werk gaat bij het lezen en analyseren van de bronnen die de tekstuele traditie vormen; een baan die inspanning, toewijding, geduld en vooral een voortdurende strijd tegen het gevoel van niet-begrijpen vraagt. In tegenstelling tot het industriële denken, vormt het ambachtelijke denken dat de filosofische activiteit vertegenwoordigt, voor mij een toevluchtsoord voor de overdracht van een passie. Omdat ik geloof dat lesgeven vandaag de dag, in een tijd waarin AI alle vakgebieden koloniseert, niet zozeer gaat over het overdragen van inhoud, maar eerder over het weten hoe je passie daarvoor kunt opwekken . Net als een ambachtsman die ons via zijn voorwerp de passie leert die hij erin legt.

–Waarom is filosofie belangrijk in onze tijd, waarin we getuige zijn van een soort anti-humanisme?

–Het is belangrijk op veel niveaus en elk antwoord op deze vraag zal altijd te algemeen zijn. Maar afgezien van de voorvoegsels die we aan het begrip humanisme toekennen, is het belangrijk dat filosofie enerzijds een kritische actualisering biedt van een vraag die dwars door de geschiedenis van deze discipline loopt en die alleen beantwoord kan worden in het licht en de schaduw van het tijdperkbepalende kader waarin ze geformuleerd wordt. Een vraag die past bij ons tijdperk van techno-digitaal kapitalisme, is: Wat betekent het om vandaag de dag een mens te zijn, nu we maar één stap verwijderd zijn van het cyborg-tijdperk? Welke ruimte blijft er nog over voor wat werkelijk menselijk is binnen het kader van een kunstmatige intelligentie die in intellectuele zin steeds meer vermengd raakt met wat wij 'het menselijke' noemen? Filosofie stelt ons niet alleen in staat om te bevragen wat we in de verschillende historische periodes onder het begrip mens verstaan, maar ook om stil te staan ​​bij de voortdurende herschepping van de betekenis ervan en bij de verschillende vormen van samenleven van mensen en niet-mensen. Aan de andere kant geloof ik dat in een tijd waarin het publieke debat wordt opgevat als de kunst van bedrog, sadisme en wreedheid, filosofie ons de conceptuele en argumentatieve hulpmiddelen biedt om ons op theoretische gronden te verzetten tegen de hegemonie van ongefundeerde meningen, tegen elke prijs.

–Wat betekent het dat filosofie geen eenduidige definitie heeft?

–Buiten de prototypische definities van filosofie zoals geformuleerd door Plato (liefde voor wijsheid) en Aristoteles (kennis van de primaire oorzaken van de werkelijkheid als geheel), is het zo dat wanneer we ons verdiepen in het tekstuele universum van dit vakgebied, we andere manieren van karakterisering tegenkomen die deze prototypische definities veronderstellen, in twijfel trekken of uitbreiden. Dat is wat ik in het boek aankaart: dat we in de geschiedenis van filosofie geen eenduidig ​​concept van filosofie aantreffen dat alle verschillende en contrasterende manieren van denken omvat. Daarom zijn er evenveel definities van filosofie als er filosofieën zijn. Wat ik wil benadrukken is dat deze veelheid en diversiteit niet zozeer een nadeel is, maar eerder een voordeel voor de filosofie. Want juist in die flexibiliteit van definitie schuilt een groot deel van de rijkdom en kracht van het kunstwerk. Het stelt zich voortdurend open voor nieuwe betekenissen, als een caleidoscoop die, wanneer hij wordt gedraaid, de verschillende beelden reorganiseert en zo nieuwe configuraties doet ontstaan.

–Wat bedoel je met “in de filosofie wint iedereen omdat niemand wint”?

–Ik zie filosofie graag als een verlangen om de puzzels te assembleren en de-assembleren die de essentiële verwarringen vertegenwoordigen die zij aanpakt. Want wat leert de geschiedenis van dit vakgebied ons, gezien de eeuwenoude traditie van denkers? Dat deze puzzels op verschillende manieren in elkaar gezet en uit elkaar gehaald kunnen worden. Juist omdat er geen unieke en bevoorrechte manier is om dit te doen, zal de filosofie ons steeds nieuwe manieren blijven bieden om deze puzzels in elkaar te zetten en uit elkaar te halen . Ik zeg dat we allemaal (filosofen en lezers) er profijt van hebben als het gaat om spirituele verrijking, omdat in de filosofie niemand wint of het laatste woord heeft . Als iemand zou winnen, was het spel afgelopen.